Viêm Ruột Ở Trẻ Em: Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Cách Điều Trị

‍Gần đây, tỷ lệ trẻ bị viêm ruột ngày càng gia tăng và nhỏ hóa về độ tuổi. Bệnh viêm ruột có thể gây ra các triệu chứng đau đớn và khó chịu cho trẻ như đau bụng, tiêu chảy, chảy máu trực tràng, sụt cân… Nếu không điều trị kịp thời dễ dẫn đến những biến chứng nguy hiểm hơn như tắc ruột, thậm chí ung thư đại tràng. Vậy viêm ruột ở trẻ em nguyên nhân do đâu, dấu hiệu nhận biết và cách điều trị như thế nào?

Thế nào là viêm ruột ở trẻ em?

Bệnh viêm ruột (tên tiếng anh là Inflammatory Bowel Disease, viết tắt là IBD) là tình trạng viêm hoặc tổn thương ở đường tiêu hóa. Đây là một thuật ngữ dùng để chỉ hai bệnh: bệnh Crohn và bệnh viêm loét đại tràng. Các bệnh này không có khả năng lây nhiễm. Hầu hết IBD được chẩn đoán trước 30 tuổi và ngày càng trở thành một bệnh mãn tính ở độ tuổi trẻ em và thanh thiếu niên.

Bệnh viêm ruột đôi khi bị nhầm lẫn với hội chứng ruột kích thích (IBS). Một số triệu chứng của hội chứng ruột kích thích và viêm ruột trùng lặp nhau, nhưng IBS không gây viêm hoặc tổn thương ruột, vì thế cách điều trị của hai bệnh lý này cũng hoàn toàn khác nhau. 

Sự khác nhau giữa bệnh Crohn và viêm loét đại tràng là gì?

• Viêm loét đại tràng chỉ ảnh hưởng đến đại tràng (ruột già). Nó thường liên quan đến trực tràng và toàn bộ hoặc một phần đại tràng.
• Bệnh Crohn có thể liên quan đến bất kỳ bộ phận nào của đường tiêu hóa, bao gồm miệng, thực quản, dạ dày, ruột non, ruột già và hậu môn.  
• Viêm loét đại tràng chỉ liên quan đến niêm mạc của ruột (không phải toàn bộ thành ruột)
• Bệnh Crohn ảnh hưởng đến toàn bộ thành ruột. 

Bệnh viêm ruột, bao gồm cả bệnh Crohn và viêm loét đại tràng đều có thể tồn tại trong nhiều năm và tái phát nhiều lần.

Nguyên nhân trẻ bị viêm ruột

Mặc dù nguyên nhân chính xác khiến trẻ bị viêm ruột vẫn chưa được xác định, nhưng dưới đây là một số yếu tố được cho là có liên quan đến cả bệnh viêm loét đại tràng và bệnh Crohn ở trẻ:

• Xu hướng di truyền: Một số gen nhất định từ cha mẹ sẽ được truyền cho con cái, từ đó nếu cha mẹ bị viêm ruột thì con cũng rất có khả năng bị viêm ruột. 
• Yếu tố kích hoạt: Khi trẻ tiếp xúc với một số yếu tố làm kích hoạt bệnh ví dụ như thuốc điều trị, nhiễm trùng hoặc các chất độc hại. 
• Hệ thống miễn dịch: Đôi khi hệ thống miễn dịch sẽ nhầm lẫn các vi khuẩn tốt trong ruột là tác nhân gây bệnh và tấn công nó, từ đó gây viêm. 
• Hệ vi sinh vật trong ruột: khi có sự mất cân bằng giữa vi khuẩn có ích (lợi khuẩn) và vi khuẩn có hại (hại khuẩn) cũng có thể gây viêm ruột ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. 

Các triệu chứng thường gặp khi trẻ bị viêm ruột

Khi bé bị viêm ruột, thì những triệu chứng của viêm loét đại tràng và bệnh Crohn có nhiều triệu chứng giống nhau, bao gồm:

• Tiêu chảy
• Chảy máu trực tràng
• Đau bụng
• Mất cảm giác thèm ăn, biếng ăn, lười ăn
• Sút cân
• Sốt

Mặc dù một số triệu chứng có thể tương tự như một số bệnh lý khác liên quan đến đường tiêu hóa, nhưng bệnh viêm ruột là một tình trạng mãn tính, kéo dài, không tự khỏi sau vài ngày. Viêm loét đại tràng và bệnh Crohn đều có những thời điểm mà các triệu chứng có thể biến mất hoặc thuyên giảm. Ngược lại, cả hai bệnh đều có những thời điểm mà khi đó các triệu chứng bùng phát nghiêm trọng hơn. Các triệu chứng sẽ nghiêm trọng hay không tùy thuộc vào tình trạng của mỗi trẻ.

Chẩn đoán viêm ruột ở trẻ như thế nào?

Bước đầu tiên trong điều trị viêm ruột ở trẻ là tìm hiểu xem bé bị bệnh Crohn hay viêm loét đại tràng. Để làm được điều đó, các bác sĩ sẽ hỏi thăm tiền sử bệnh và thực hiện khám sức khỏe cho bé. Sau đó, các bác sĩ sẽ cho bé thực hiện một số xét nghiệm cần thiết cho việc chẩn đoán như: 

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu giúp chẩn đoán IBD và xem xét xem việc điều trị có hiệu quả như thế nào. Các xét nghiệm bao gồm xét nghiệm đo hematocrit (tỷ lệ tế bào hồng cầu trên tổng số tế bào máu), bạch cầu, tiểu cầu và protein phản ứng C (giúp đo độ viêm).
• Xét nghiệm phân: Các bác sĩ có thể yêu cầu cha mẹ lấy một mẫu phân của trẻ để xét nghiệm tìm kiếm dấu hiệu viêm hoặc nhiễm trùng. 
• Nội soi: nội soi treen giúp nhìn được vào bên trong thực quản, dạ dày và phần đầu ruột non. Các bác sĩ sẽ nội soi và xem xét những khu vực này, sau đó có thể lấy một mẫu mô nhỏ đem đi xét nghiệm, gọi là sinh thiết. 
• Nội soi đại tràng: Phương pháp này giúp kiểm tra bên trong ruột già.
• Xét nghiệm hình ảnh: bằng cách chụp  CT hoặc chụp MRI giúp nhận biết tình trạng viêm.

Những biến chứng nguy hiểm khi trẻ bị viêm ruột

Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám khi có các dấu hiệu đầu tiên của các biến chứng có thể nghiêm trọng. Trẻ bị viêm ruột có thể bị sụt cân vì không nạp đủ calo, nguyên nhân có thể do:

• Trẻ không muốn ăn vì ăn vào thấy đau
• Mất cảm giác thèm ăn, trừ phi có món mà trẻ cực kỳ yêu thích
• Không hấp thụ tốt các chất dinh dưỡng khi đường tiêu hóa bị viêm
• Trẻ có nhu cầu dinh dưỡng cao hơn bình thường do bệnh.

Ngoài ra còn có các biến chứng tiêu hóa có liên quan đến viêm ruột bao gồm:

• Tắc ruột
• Lỗ rò trong các mô lân cận trực tràng, có thể gây nhiễm trùng
• Có các vết rách hoặc vết nứt ở hậu môn. 
• Loét trong đường tiêu hóa
• Suy dinh dưỡng

Các biến chứng không liên quan đến đường tiêu hóa có thể bao gồm:

• Viêm, đau, ngứa hoặc đỏ mắt
• Lở miệng
• Yếu xương, có thể do xương giòn (loãng xương) hoặc do xương mềm (loãng xương)
• Rối loạn hệ thống thần kinh khiến chân luôn cảm thấy đau, gọi là hội chứng chân không yên
• Viêm khớp
• Da lở loét, sưng tấy và phát ban
• Sỏi thận, sỏi mật
• Các vấn đề rối loạn chức năng gan

Những biến chứng này có thể do viêm ruột gây ra hoặc do tác dụng phụ của một số thuốc mà bé sử dụng, hoặc do một tình trạng khác không liên quan. Vì thế, nhận biết và điều trị sớm là vô cùng quan trọng đối với trẻ. 

Điều trị viêm ruột ở trẻ em

Viêm ruột là một bệnh mãn tính và không có biện pháp điều trị dứt điểm. Khi đó mục tiêu cuối cùng của việc điều trị đó là:

• Khắc phục các vấn đề về dinh dưỡng
• Kiểm soát tình trạng viêm
• Giảm các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy và chảy máu trực tràng
• Ngăn chặn không cho các biến chứng xảy ra (bao gồm tắc ruột và lỗ rò).

Biện pháp dùng thuốc

Một số loại thuốc duy trì giúp điều trị viêm ruột ở trẻ và ngăn ngừa bùng phát. Có 3 loại thuốc chính dành cho trẻ bị viêm ruột: 

• Aminosalicylates (5-ASAs): Đây là loại thuốc giúp giảm viêm ở thành ruột. Loại thuốc này thường được sử dụng nhiều nhất trong bệnh viêm loét đại tràng nhẹ đến trung bình và đôi khi cả bệnh Crohn. Một số loại thuốc trong nhóm này bao gồm: mesalamine, sulfasalazine và balsalazide. 
• Thuốc điều hòa miễn dịch: Đây là một loại thuốc được sử dụng để điều trị bệnh Crohn và viêm loét đại tràng bằng cách làm giảm hoạt động của hệ thống miễn dịch. Các chất điều hòa miễn dịch được sử dụng phổ biến nhất là 6-mercaptopurine (6MP), azathioprine và methotrexate. Thuốc điều hòa miễn dịch ít được sử dụng hơn bao gồm tacrolimus và cyclosporine. Những thuốc này thường được sử dụng ở những bệnh nhân không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác. Các bác sĩ sẽ theo dõi chặt chẽ khi bắt đầu cho trẻ dùng những loại thuốc này
• Sinh phẩm (hay còn gọi là thuốc sinh học):  Những loại thuốc này được sử dụng khi trẻ bị bệnh viêm ruột nhưng không đáp ứng với các loại thuốc khác; khi các loại thuốc khác gây ra tác dụng phụ hoặc nếu bé có các biến chứng của bệnh Crohn hoặc viêm loét đại tràng, chẳng hạn như tắc ruột hoặc lỗ rò. Thuốc sinh học hoạt động bằng cách ngăn chặn các hóa chất gây viêm trong máu. Chúng cũng có thể làm giảm số lượng tế bào hệ thống miễn dịch trong cơ thể. Ví dụ về nhóm thuốc này bao gồm Remicade, Humira, Cimzia, Simponi, Sterlara và Entyvio. Các loại thuốc này thường được dùng dưới dạng tiêm hoặc truyền.

Các bác sĩ cũng có thể kê các loại thuốc chống viêm steroid giúp giảm viêm khi bệnh bùng phát và giảm tiêu chảy, chảy máu trực tràng, sốt và đau ở cả hai dạng của viêm ruột. Thuốc steroid cũng có thể làm giảm các triệu chứng toàn thân như đau khớp, tổn thương da và mắt ở một số trẻ. Thông thường, các loại thuốc này sẽ được sử dụng trong giai đoạn bùng phát các triệu chứng trong khi các bác sĩ đang tìm kiếm loại thuốc duy trì thích hợp cho bé. Có nhiều loại thuốc steroid khác nhau:

• Steroid tiêm tĩnh mạch
• Steroid đường uống
• Steroid tại chỗ, giúp điều trị viêm khu trú ở đại tràng sigma, trực tràng hoặc hậu môn bằng cách sử dụng dạng thuốc xổ, bọt hoặc thuốc đạn.

Thuốc kháng sinh đôi khi cũng được sử dụng để điều trị nhiễm trùng, lỗ rò và áp xe. Thuốc cũng có thể được sử dụng cùng với các loại thuốc khác cho bệnh Crohn. Hai loại thuốc kháng sinh được sử dụng phổ biến nhất là metronidazole và ciprofloxacin.

Phẫu thuật

Khi việc điều trị viêm ruột cho trẻ bằng thuốc nhưng trẻ không đáp ứng hoặc ngừng đáp ứng với thuốc thì lúc đó các bác sĩ có thể cân nhắc chỉ định cho trẻ phẫu thuật. 

Trong bệnh Crohn, một thủ thuật giúp cắt bỏ một phần của ruột có thể được các bác sĩ chỉ định. Tuy nhiên, với bệnh Crohn, phẫu thuật hiếm khi có thể chữa khỏi hoàn toàn vì tình trạng viêm có thể tái phát ở các vị trí khác trên khắp đường tiêu hóa. Mục tiêu của việc phẫu thuật là giúp cho trẻ cảm thấy khỏe mạnh hơn, giảm thiểu tổn thương cho ruột hoặc cắt bỏ một đoạn ruột bị tổn thương nghiêm trọng để thuốc có thể hoạt động hiệu quả hơn.

Một tỷ lệ rất nhỏ trẻ em bị viêm loét đại tràng không đáp ứng với thuốc có thể điều trị bằng cách phẫu thuật, điều này có thể cải thiện đáng kể các triệu chứng và chất lượng cuộc sống. Phẫu thuật này sẽ cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ phần ruột già và sau đó sửa đổi ruột non để tạo ra một trực tràng mới.

Chế độ dinh dưỡng

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh viêm ruột. Bởi vì, một là chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp trẻ phát triển và tăng cường hệ miễn dịch, hai là một số loại thực phẩm được biết là có thể gây ra các triệu chứng của viêm ruột và làm bùng phát các triệu chứng. 

Những thực phẩm nên ăn

Với những trẻ bị viêm ruột thì cần có một chế độ ăn uống lành mạnh: một chế độ ăn uống cân bằng có nhiều protein, ngũ cốc nguyên hạt và các thực phẩm tươi như thịt, cá, gia cầm, các sản phẩm từ sữa (trừ những bé không dung nạp lactose), bánh mì, ngũ cốc, trái cây và rau quả, các chất béo lành mạnh như dầu oliu và dầu hạt cải.

Những thực phẩm cần tránh

Một số loại thực phẩm có thể gây ra các triệu chứng viêm ruột. Khi đó cha mẹ cần tránh cho bé ăn những thực phẩm này, ví dụ như:

• Các thực phẩm chứa lactose (đường trong sữa) và fructose (đường trong trái cây).
• Thực phẩm có xu hướng làm tăng khí trong ruột và tiêu chảy như thức ăn chiên rán, nhiều dầu mỡ, thức ăn cay, đậu, bắp cải và đồ uống có gas…
• Một số thực phẩm có nguy cơ gây tắc ruột ở những trẻ bị hẹp ruột như rau sống, quả hạch, bỏng ngô, các thực phẩm chứa chất xơ không hòa tan như vỏ táo, quả hạch, hạt, ngũ cốc nguyên hạt)…

Ngay cả khi trẻ đã có một thói quen ăn uống tốt thì trẻ bị viêm ruột đôi khi vẫn không thể nhận được tất cả các chất dinh dưỡng cần thiết để tăng trưởng và phát triển. Nguyên nhân là do tình trạng viêm ruột có thể làm cản trở quá trình tiêu hóa. Khi đó, trong trường hợp này, các bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng sẽ cho bé bổ sung một số loại vitamin tổng hợp hàng ngày hoặc những chất bổ sung dinh dưỡng để cung cấp năng lượng cho cơ thể. 

Làm thế nào để trẻ “sống chung” với viêm ruột

Viêm ruột là một bệnh mãn tính. Nó có thể đến và đi vào những thời điểm khác nhau trong cuộc đời của trẻ. Trẻ có thể gặp các vấn đề về thể chất, tình cảm, gia đình và xã hội do hậu quả của bệnh. Điều quan trọng nhất là phải theo dõi thật chặt chẽ và thường xuyên thăm khám định kỳ để có thể quản lý và điều trị bệnh lý này. Khi đó các bác sĩ sẽ kiểm tra sức khỏe của bé thường xuyên về:

• Sự phát triển
• Mức độ dinh dưỡng
• Mật độ khoáng xương
• Nguy cơ nhiễm trùng
• Tình trạng tiêm chủng
• Các vấn đề về gan, mắt hoặc da

Điều quan trọng hơn nữa đó là cha mẹ nên duy trì chế độ ăn lành mạnh cho trẻ và tăng cường tập luyện thể dục thể thao để nâng cao thể chất và sức đề kháng. 

Trên đây là toàn bộ những kiến thức về viêm ruột ở trẻ em. Hy vọng những kiến thức trên đây có thể giúp ích cho cha mẹ trong việc nhận biết sự nguy hiểm của bệnh cũng như cách nhận biết sớm dấu hiệu viêm ruột ở trẻ và cách điều trị. Đừng chủ quan, hãy đưa trẻ đến khám tại các cơ sở y tế khi nhận thấy những dấu hiệu bất thường ở trẻ, cha mẹ nhé.